Tarkibi:

• Nima uchun hozirgi oziq-ovqat ishlab chiqarish usullari atrof-muhitga salbiy ta'sir ko'rsatadi?
• Atrof-muhitga do'st ovqatlanish

EAT (Lancet Komissiyasi Oziq-ovqat, Sayyora, Sog'liq) a'zolari bo'lgan olimlar sayyoramiz, atrof-muhit va o'zimizning farovonligimiz haqida xavotirda bo'lib, "Sayyora dietasi" (Planetary Gesundheitsdiät) ni ishlab chiqdilar. Bugungi kunda insoniyat tarixida iste'mol eng yuqori darajaga yetgan bir paytda, rivojlangan jamiyatlarda har kuni ilgari hech qachon bo'lmagan darajada ko'p oziq-ovqat ishlab chiqariladi va isrof qilinadi, shu bilan birga dunyoda 2 milliard odam ochlik va og'ir oziqlanish yetishmovchiligi bilan azob chekmoqda. Yana 2 milliard odam semizlikdan aziyat chekmoqda.

PROM (Oziq-ovqat isrofini kamaytirish va tartibga solish dasturi) tadqiqotlari shuni ko'rsatadiki, agar biz har yili deyarli 5 million tonna oziq-ovqatni isrof qilaveradigan bo'lsak (BMT maqsadlariga muvofiq), 2030 yilga kelib bu miqdorni yarmiga kamaytirish mumkin emas. Taxminlarga ko'ra, agar hozirgi hayvonlarni boqish tizimi o'zgarmasa, yaqin yillarda go'shtga bo'lgan talab aholining o'sishi bilan 80% gacha oshishi mumkin. Ushbu barcha ma'lumotlar oziq-ovqat tizimimiz qanchalik samarasiz bo'lib qolganini ko'rsatadi va agar biz sog'lig'imiz, sayyoramiz va kelajak avlodlarimiz haqida qayg'uradigan bo'lsak, hozirgi ovqatlanish odatlarimizni jiddiy o'zgartirish vaqti kelganini bildiradi. Hozirgi oziq-ovqat ishlab chiqarish modeli sayyoramizga qanday tahdid solmoqda?

Nima uchun hozirgi oziq-ovqat ishlab chiqarish usullari atrof-muhitga salbiy ta'sir ko'rsatadi?

Hayvonlarni boqish iqlim o'zgarishiga eng muhim ta'sir ko'rsatuvchilardan biridir. Bu yiliga 7 gigatonna karbonat angidrid ekvivalentining chiqarilishiga sabab bo'ladi. Bu har qanday transport vositasidan ko'proqdir. Hayvonlarni boqish metan gazining chiqarilishiga ham sabab bo'ladi – bu gaz CO2 yoki azot oksidlariga qaraganda iqlim isishiga 26 barobar ko'proq ta'sir qiladi, lekin faqat shuncha emas. CO2 chiqindilari to'g'ridan-to'g'ri boqish jarayoni bilan bog'liq, shuningdek:

• Ozuqa ishlab chiqarish uchun maydonlarni kesish
• Oziq-ovqat ishlab chiqarish uchun zarur bo'lgan ozuqa moddalarini ishlab chiqarishda energiya talab qiluvchi o'g'itlar va o'simliklarni himoya qilish vositalarini ishlab chiqarish,
• Qishloq xo'jaligi mashinalaridan foydalanish,
• Maydonlarni sug'orish,
• Xonani isitish,
• Hayvon jasadlarini yo'q qilish,
• Qadoqlash (odatda plastikdan),
• Mahsulotlarni saqlash va tarqatish,
• Hayvonlarni ko'pincha uzoq masofalarga tashish.

Qishloq xo'jaligi ham tuproq va atrofdagi yuzaki suvlarni ifloslantirishga hissa qo'shadi. Ular katta miqdorda hayvon chiqindilari ishlab chiqaradi – bir fermada taxminan 50 000 aholisi bo'lgan shaharga teng chiqindi hosil bo'lishi mumkin. Fekaliyalar bilan birga, qishloq xo'jaligi chiqindilarida ishlab chiqarish jarayonida ishlatiladigan atrof-muhitga zararli moddalar ham mavjud:

• Azot birikmalari,
• Disinfeksiyalovchi vositalar, yuvish va hidni yo'qotish vositalari,
• Antibiotiklar,
• Bakteriyalar, viruslar va parazitlar,
• Amoniyak,
• Formaldegid,
• Vodorod peroksidi,
• Xromatlar.

Boshqa tomondan, baliq fermalari antibiotiklar va pestitsidlar tufayli suv ifloslanishiga sabab bo'ladi. Fermalar atrofida hayvon chiqindilari to'planib, atrofdagi dalalarni ifloslantiradi. Zararlilar uzoqdagi daryolar va dengizlarga ham yetib borishi mumkin. Bu hammasi emas – ifloslanish biologik ishlab chiqarish chiqindilari va yakuniy mahsulot, ya'ni go'sht orqali ham ta'sirlanadi. Har yili odamlar 12 milliarddan ortiq chorva hayvonlariga teng bo'lgan mahsulotni isrof qiladilar. Bundan tashqari, hayvonchilik ozuqa yetishtirish orqali, bu esa o'g'itlar va o'simliklarni himoya qilish vositalarining intensiv qo'llanilishini talab qiladi, yer va suv ifloslanishiga sabab bo'ladi.

Go'sht ishlab chiqarish qishloq xo'jaligi maydonining taxminan 70% ini egallaydi. Ozuqa yetishtirish uchun o'rmonlarni yoqish va kesish hamda qishloq xo'jaligi korxonalari, shu jumladan yo'llar, binolar yoki ta'minot liniyalari uchun yerlarni tozalash katta ekologik zarar keltiradi. Chorvachilik uchun yaylov va ozuqa yetishtirish uchun yer ajratish Amazon o'rmonlarini kesishning asosiy sababidir. Bu quyidagilarga hissa qo'shadi:

• Iqlim isishi,
• Yovvoyi hayvon turlarining yo'q bo'lib ketishi,
• Butun ekotizimlarning degradatsiyasi (o'rmonlar, yaylovlar, botqoqliklar),
• Yerning CO2 ni yutish qobiliyati kamaymoqda.

Masshtabli hayvonchilik va monokultura ozuqa yetishtirishning kengayishi, sun'iy o'g'itlash va pestitsidlar qo'llanilishi mikroorganizmlarning yo'qolishiga, tuproq degradatsiyasiga va mamlakatning cho'ldanib borishiga olib keladi. Shuningdek, masshtabli hayvonchilik o'zining tabiiy ekotizimlarini yo'q qilish orqali yovvoyi o'simlik va hayvon turlarining yo'q bo'lib ketishiga sabab bo'ladi.

Yovvoyi hayvonlar o'lib bormoqda, chunki o'rmonlar kesilib, yonib ketmoqda, ozuqa o'simliklarini yetishtirish uchun, baliqlar sanoat miqyosida ovlanmoqda, bu hayvonlarning tabiiy muhiti zaharlanmoqda. Tabiiy ekotizimlar maydoni kamaygani sayin yovvoyi hayvonlar soni yil sayin tizimli ravishda kamaymoqda. Hozirda yovvoyi hayvonlar butun biomassaning atigi 4 % ini tashkil etsa, chorvachilik hayvonlari 60 % ni tashkil qiladi. Qolgan 36 % esa odamlar hisoblanadi.

Atrof-muhitga do'st ovqatlanish

Sayyora olimlari _ Health Diet , ya'ni sayyora dietasi, g'arb tsivilizatsiyalarida qizil go'sht iste'molini keskin kamaytirish nafaqat sog'ligimizga, balki tabiiy muhitga ham ijobiy ta'sir ko'rsatishi mumkin degan aniq xulosaga kelishdi. Bu go'sht va boshqa hayvon mahsulotlaridan butunlay voz kechish emas, balki qizil go'shtni taxminan haftasiga bir marta, baliqni haftasiga ikki marta, bir stakan sut, bir bo'lak sariyog', pishloq yoki boshqa sut mahsulotlarini – hatto har kuni iste'mol qilishni anglatadi.

Buning evaziga biz ancha ko'proq, ya'ni 50 % gacha meva va sabzavot, ayniqsa dona loviya, urug'lar va yong'oqlar iste'mol qilishimiz, shuningdek qizil go'sht holatida shakar iste'molini kamida yarmiga kamaytirishimiz kerak. Bunday ovqatlanish nafaqat atrof-muhit uchun qulay, balki tsivilizatsiya kasalliklari xavfini sezilarli darajada kamaytirishga yordam beradi: qon aylanishi, yurak va qandli diabet. Yana bir muhim omilni unutmaslik kerak – oziq-ovqatni isrof qilmaslik, bu esa Zero va Less-Waste harakatlari tufayli tobora ommalashmoqda. Oziq-ovqat haqidagi fikrimizni o'zgartirish uchun ijtimoiy, iqtisodiy va siyosiy darajada global o'zgarishlar kerak.

Jamiyat sifatida biz har bir tijorat, sanoat hayvonchilik faoliyati katta miqyosda sayyoramiz va butun ekotizimlarning yomonlashishiga hissa qo'shishini anglashimiz kerak. Yechim hayvon mahsulotlari iste'molini keskin kamaytirish va hayvonlar bir nechta turlardan iborat ekotizimda, shu jumladan o'rmon hududlarini o'z ichiga olgan kichik va nazorat qilinadigan fermalardan olingan go'shtni ishlatish bo'lishi mumkin, bunda yuzaga keladigan chiqindilar tabiiy muhit tomonidan so'rilib, neytrallashtirilishi mumkin.