Мундарижа:

• Superfood атамаси нима маънони англатади?
• Кокос ёғи
• Гожи мевалари
• Гожи мевалари бўйича тадқиқотлар
• Қаршилик кўрсатиш ҳолатлари

Инсонзат ҳар доим ҳаётимизни юқори даражага кўтариш, ўсиб бораётган истеъмол эҳтиёжларини қондириш ёки тўғри танлов қилганлик ҳиссини бериш учун янги моддалар, минераллар ва буюмларни излаб келган. Соғлом турмуш тарзига бўлган қизиқиш ҳам худди шундай. Бу албатта жуда ижобий тенденция, аммо экстремал ҳолатлар ҳам мавжуд. Маҳсулотлар машҳур бўлган жойларда ҳар доим кимдир пул ишлашга уринишини ва истеъмолчиларни ўз маҳсулоти энг яхшиси эканлигига ишонтиришга ҳаракат қилишини ёдда тутиш керак, аммо бу ҳақиқатдан ҳам шундайми? Бугун шу ҳақда гаплашамиз.

Superfood атамаси нима маънони англатади?

«Superfood» нисбатан янгича атама. Бу атама табиий манбадан бўлган, қайта ишланмаган ва озуқа моддаларга бой бўлган, инсон организмига фойдали таъсир кўрсатадиган озиқ-овқат маҳсулотларини ифодалайди. Бу атама биринчи марта 1998 йилда Nature Nutrition илмий журналда қўлланилган. Бу мақолани нашр этган киши Аарон Мосс эди. Атама тезда кенг тарқалди ва кенг қамровли тушунчага айланди. У газета, журнал ва мақолаларда пайдо бўлди, уларнинг мақсади соғлом овқатланиш ва турмуш тарзи мавзуларини кенгайтириш эди.

Superfoodлар кўпинча мода билан боғланади, шунинг учун бу атаманинг тарафдорлари томонидан супер деб ҳисобланган маҳсулотлар рўйхати доимий равишда ўзгариб туради. Янги маҳсулотлар қўшилади, бошқалари олиб ташланади. Кўп рўйхатларда бир хил маҳсулотлар мисол қилинади, уларга уникал озуқа қийматлари берилган. Бу эса барча Superfoodлар ёмон ёки зарарли дегани эмас. Бу ҳақиқатдан жуда узоқ! Ҳақиқатан ҳам баъзилари соғлиққа ижобий таъсир кўрсатади, аммо бу мақолада биз Superfood деб аталган икки машҳур маҳсулотга эътибор қаратамиз. Тадқиқотлар шуни кўрсатдики, улар ишлаб чиқарувчилар даъво қилганидек соғлом эмас ёки уларнинг соғлиқни яхшилаш хусусиятларини текшириш жуда қийин.

Кокос ёғи

Кўпчилик маркетинг хабарларига ишониб қолди ва қайта ишланмаган кокос ёғи катта машҳурликка эришди. Бу ажойиб маҳсулот, бошқа ёғларга альтернатива ва холестеринни пасайтиришда ажойиб таъсир. Таниш тингланади? Афсуски, бу бутунлай бошқача ва аксинча таъсир кўрсатиши мумкин. Американинг Юрак Ассоциацияси (American Heart Association, AHA) маълумотларига кўра, 2017 йилда АҚШ фуқароларининг қарийб 72% ушбу ёғнинг соғлиққа ижобий таъсирини тан олган. Аммо овқатланиш бўйича маслаҳатчилар орасида бу кўрсаткич 37% бўлиб, бу маркетинг ва реклама таъсирининг қанчалик кучли эканлигини кўрсатади.

Кокос ёғига қизиқиш ошганидан сўнг, унинг соғлиқни яхшилаш ва салбий хусусиятлари бўйича кўпроқ тадқиқотлар бошланди. Улар кўрсатдики, кокос ёғи 90% гача тўйинган ёғ кислоталарини ўз ичига олади, гарчи у ўсимлик ёғи бўлса-да. Буни ҳисобга олганда, у шўрва ёғи каби зарарли, аммо ушбу ёғдаги тўйинган ёғлар тузилиши ҳайвон ёғларидан фарқ қилади. Бу унинг LDL (ямон холестерин) даражасини юқори даражада оширмаслиги мумкин, аммо у артериосклероз ва бошқа юрак-қон томир касалликларига сабаб бўлиши мумкин.

Кокос ёғи шунингдек ўрта занжирли ёғ кислоталарини ўз ичига олади. Улар ичакда сўрилади ва қон айланиш тизимига, айниқса портал вена айланишига бевосита кириб боради. Улар айниқса сўрилиш бузилишлари ва баъзи неврологик касалликлар билан оғриган беморларда терапевтик таъсир кўрсатиши мумкин. Бундан ташқари, бу ёғлар энергия жараёнларида биринчи навбатда ишлатилади. Аммо уларга фақат ижобий таъсирлар тегишли эмас, чунки бошқа ўрта занжирли ёғлар ҳам бор. Институт шуни таъкидлайдики, ушбу ёғ бошқа ўсимлик ёғларига нисбатан «яхши холестерин» (HDL) миқдорини жуда кам оширади. Кокос ёғи ҳақиқатан ҳам соғлиққа ижобий таъсир кўрсатиши мумкин, аммо у камчиликларсиз маҳсулот эмас ва унинг таъсири бўйича тадқиқотлар ҳали тугалланмаган.

Гожи мевалари

Рўйхатимизда яна бир маҳсулот бор, унинг самарадорлиги озгина ошириб кўрсатилган. Гожи мевалари Волфберри деб аталувчи бутта ўсади ва унинг мевалари асрлар давомида Хитой таомлари ва анъанавий Хитой тиббиётида қўлланилган. Европа мамлакатларида уни Хитой қирқовчи меваси деб ҳам атайдилар.

Бу мевалар турли касалликларга қарши даво ва ёшлик эликсири сифатида тарғиб қилинади. Кунлик тавсия этилган соғлиқни яхшилаш дозаси Гожи мевалари учун 10-20 грамм қуруқ меваларни ташкил этади.

Улар вазн йўқотишга ёрдам беради, қон айланишини ва юрак фаолиятини яхшилайди, иммунитетни кучайтиради ва эркин радикалларни нейтраллаштиради. Шунингдек, улар уйқусизлик ва қон босими муаммоларида тавсия этилади. Ростдан ҳам ажойиб тингланади, тўғрими?

Гожи мевалари бўйича тадқиқотлар

Гожи мевалари бўйича тадқиқотлар асосан Хитойдан келиб чиқади ва асосан ушбу меваларнинг антиоксидант таъсирига бағишланган. Бошқа географик ҳудудлардан бундай тадқиқотларни топиш жуда қийин. Шунинг учун озуқа қийматлари ва фаол моддалар ҳақида ишончли маълумот топиш қийин. Манбаларда 100 г мевадаги С витамини миқдори 30-140 мг экани айтилган, бу эса маҳаллий қарам мевамизда 177 мг/100 г ни ташкил этади. Демак, бу ажойиб натижа эмас ва бу мевалар асосан антиоксидантларга бойлиги учун «Superfood» деб аталганини эслаб қолиш керак.

Гожидаги соғлиқни яхшилаш хусусиятлари учун масъул бўлган яна бир модда гожи полисахарид комплексидир. Унда арабиноза, ксилоза ва глюкоза каби моддалар бор. Тадқиқотларга кўра, гожи меваларидаги полисахарид комплекс инсон организмига кўп йўналишли таъсир кўрсатади. Унинг таъсири соғлиқни яхшилаш сифатида тавсифланади.

Гожи мевалари ҳали тўлиқ тадқиқ қилинмаган ва улардаги соғлиқни яхшилаш моддалари билан бирга номақбул таъсир кўрсатувчи моддалар ҳам бор. Гожи меваларини мақташга оид назариялар билан бирга, сўнгги вақтларда уларнинг соғлиққа зарарли таъсири ҳақида фикрлар ҳам пайдо бўлмоқда. Овқатда миқдорни оширмаслик керак, чунки кўп истеъмол қилишдан кейин ошқозон муаммолари ва ич кетиши ҳақида хабарлар бор.

Бу ерда зиддият бор, чунки бир томондан уларнинг соғлиқни яхшилаш хусусиятлари бўйича ишончли тадқиқотлар кам, бошқа томондан эса зарарли таъсири бўйича ҳам кам тадқиқотлар мавжуд. Энг ишончлиларидан бири Штутгартдаги Хавф баҳолаш институтидаги немис олимларининг тадқиқотлари. Улар кўрсатдики, бу мевалар пестицидлар билан энг кўп ифлосланган мевалар қаторига киради. Барча намуна таҳлил қилинганидан сўнг, пестицид сифатида қўлланиладиган ацетамиприд миқдори меъёрдан ошмаган. Аммо миқдор соғлиққа тўғридан-тўғри хавф солиш учун етарли даражада эмас эди.

Яна бир қизиқ топилма биологик ва органик шароитларда етиштирилган меваларга оид. Тадқиқот қилинган етти намунадан иккисида бундай мевалар бор эди, аммо барчасида пестицид меъёридан ошган.

Қаршилик кўрсатиш ҳолатлари

Гожи мевалари айрим дориларни қабул қилаётган одамлар учун соғлиққа зарарли бўлиши мумкин. Бу қонни суюлтирувчи, яъни антикоагулянт дорилар. Олимлар тахмин қилишича, гожи мевалари ушбу дориларнинг сўрилишини тўсади, бу эса организмда фаол модданинг хавфли даражада тўпланишига ва қон кетиш хавфининг ошишига олиб келади. Бундай дориларни қабул қилаётганлар гожи меваларини ҳеч қандай шаклда – қуруқ мевалар, гожи шарбати, мармелад ёки қўшимчаларни истеъмол қилмасликлари керак.

Хулоса қилиб айтганда, кўпроқ маҳсулотлар «Superfood» деб аталмоқда. Кўпинча бу мода, баъзан маркетинг ҳаракати ва баъзи ҳолларда ҳақиқатан ҳам организмимизга фойдали таъсир кўрсатади. Уларни қўллаганда доимо эҳтиёткор бўлинг ва улардан келадиган хавфни баҳоланг.